Parket bij de Hoge Raad, 18-04-2017, ECLI:NL:PHR:2017:435, 16/04788

Het middel klaagt mede gelet op de toelichting dat het hof aan de in de tenlastelegging en bewezenverklaring voorkomende term ‘mishandeling’, door het opzet in te lezen in die term, een onjuiste en met de wet strijdige betekenis heeft toegekend waardoor het hof niet heeft beraadslaagd en beslist op de grondslag van de tenlastelegging. Het hof had de verdachte dan ook dienen te ontslaan van alle rechtsvervolging. Het middel laat zich gelet op die conclusie ook zo verstaan dat het mede klaagt over de kwalificatie van het bewezenverklaarde.

Aan de verdachte is tenlastegelegd dat:

Daarvan heeft het hof bewezenverklaard dat:

Het hof heeft deze bewezenverklaring, zoals hiervoor reeds onder 1 is weergegeven, gekwalificeerd als “mishandeling, begaan tegen zijn echtgenoot”. Het hof heeft in het bestreden arrest onder ‘toepasselijke wettelijke voorschriften’ onder meer genoemd de artikelen 300 en 304 Sr.

Ik merk op dat blijkens de processtukken bij het hof¹ niet is geklaagd over de gebrekkige tenlastelegging. Wellicht heeft de verdediging zich in hoger beroep geconformeerd aan de uitleg die – kennelijk - de rechtbank, die ook al ter zake van mishandeling veroordeelde aan de tenlastelegging heeft gegeven. Niettemin mag men in cassatie ook wel ‘rauwelijks’ klagen over de kwalificatie.² Men kan zich echter wel afvragen wat het belang van de verdachte is bij vernietiging van het bestreden arrest, nu het openbaar ministerie bij een hernieuwde behandeling van de zaak eenvoudig via een vordering wijziging tenlastelegging het bestanddeel “opzettelijk” aan de tenlastelegging kan toevoegen. Ik zie desalniettemin aanleiding om het cassatiemiddel te bespreken, aangezien de materie enerzijds dogmatisch belangwekkend is maar ook relevant kan zijn voor de rechtspraktijk.

Ik stel voorop dat het aan de rechter die over de feiten oordeelt is voorbehouden om de tenlastelegging uit te leggen, waarbij hij kan letten op de opbouw van de tenlastelegging in haar geheel en het onderling verband van haar onderdelen. De rechter heeft daarbij een grote vrijheid. Zolang die uitleg niet in strijd is met de bewoordingen van de tenlastelegging, zal zij door de Hoge Raad worden geëerbiedigd.³ Volgens Corstens is een redelijke uitleg van de tenlastelegging het richtinggevende uitgangspunt, dat wil zeggen een uitleg die recht doet aan de bedoelingen van een redelijke steller van een tenlastelegging.⁴

De op art. 300 (en art. 304) Sr toegesneden tenlastelegging en bewezenverklaring houden, voor zover van belang, in dat de verdachte zijn echtgenote heeft mishandeld door haar te slaan en aan de haren de trap af te slepen, waardoor zij pijn heeft bekomen. Mishandeling is een wat bijzonder delict, nu art. 300 Sr geen definitie geeft van wat onder mishandeling moet worden verstaan. De Hoge Raad vult die leemte echter aan: hij verstaat onder 'mishandeling' in de zin van art. 300 Sr “het aan een ander toebrengen van lichamelijk letsel of pijn alsmede - onder omstandigheden - het bij een ander teweegbrengen van een min of meer hevige onlust veroorzakende gewaarwording in of aan het lichaam, een en ander zonder dat daarvoor een rechtvaardigingsgrond bestaat”.⁵ Hoewel in deze definitie niet van opzet wordt gesproken, is uiteraard opzet, gericht op het veroorzaken van pijn of letsel bij dit misdrijf wel vereist.⁶ Het opzetvereiste volgt bij sommige delicten, waaronder mishandeling, zowel uit de aard van het feit als uit de omstandigheid dat deze delicten misdrijven (en geen overtredingen) betreffen.⁷ Dat de Hoge Raad het opzet in de zojuist gegeven definitie niet noemt moet dus als reden hebben dat de Hoge Raad alleen een omschrijving geeft van het ‘gevolg’ van de mishandeling: niet enkel lichamelijke pijn of letsel valt daaronder. Dat het veroorzaken van deze gevolgen opzettelijk dient te geschieden om als het misdrijf te worden gekwalificeerd is om andere redenen kennelijk vanzelfsprekend genoeg. Opvallend is wel in de beschrijving door de Hoge Raad dat hij als (impliciet) bestanddeel van mishandeling wel expliciet de ‘wederrechtelijkheid’ benoemt: “een en ander” levert mishandeling op indien dat geschiedt “zonder dat daarvoor een rechtvaardigingsgrond bestaat.”

Overeenstemming tussen de tenlastelegging en de delictsomschrijving waarop die tenlastelegging is gebaseerd is van belang voor de kwalificatiebeslissing. Niet elk bestanddeel van de toepasselijke strafbepaling behoeft echter expliciet in de bewezenverklaring te worden genoemd. Wel moeten alle bestanddelen ten minste in de tenlastelegging en bewezenverklaring besloten liggen.⁸ Een aardig voorbeeld van dat laatste dat ook op het delict mishandeling betrekking heeft biedt HR 15 februari 2005, ECLI:NL:HR:2005:AR6569. Daarin had het hof bewezenverklaard dat de verdachte “(…) opzettelijk vuurwerk heeft afgestoken in de nabijheid van een persoon (…) ten gevolge waarvan deze zwaar lichamelijk letsel (gehoorbeschadiging) heeft bekomen en pijn heeft ondervonden.” De Hoge Raad oordeelde dat het hof de tenlastelegging kennelijk in die zin heeft verstaan dat de verdachte opzettelijk mishandelend vuurwerk heeft afgestoken in de nabijheid van een persoon, welke uitleg de Hoge Raad niet onverenigbaar achtte met haar bewoordingen.⁹ Uitgaande van die lezing was behalve het opzet op het afsteken van het vuurwerk ook het opzet op de mishandeling in de tenlastelegging voldoende uitgedrukt. Tegelijkertijd is met die lezing ook de wederrechtelijkheid, als (impliciet) bestanddeel van mishandeling in de tenlastelegging uitgedrukt.

Ook het opzet kan als besloten liggende in de tenlastelegging worden aangemerkt. Dat hangt echter wel af van de wijze van tenlasteleggen en het delict waarop die tenlastelegging ziet. In de eerste plaats vermeld ik HR 29 maart 1966, ECLI:NL:HR:1966:AB6309, NJ 1966/395. De Hoge Raad oordeelde dat het hof de in de tenlastelegging ter zake van art. 157 Sr voorkomende term ‘in brand steken’ kennelijk heeft opgevat en ook heeft kunnen opvatten als aangevende een opzettelijk handelen. Dat lijkt me een kwestie van ‘algemeen spraakgebruik’. Een andere zaak, te weten HR 27 juni 1995, NJ 1996/126 maakte deel uit van een aantal proefprocessen waarin gebruik werd gemaakt van vereenvoudigde tenlasteleggingen die voornamelijk in feitelijke bewoordingen waren gegoten.¹⁰ In de genoemde zaak was de tenlastelegging kennelijk toegesneden op art. 350 Sr, ingevolge welke bepaling vernieling slechts strafbaar is indien deze opzettelijk en wederrechtelijk is geschied. De Hoge Raad overwoog dat vernieling naar algemeen spraakgebruik ook anders dan opzettelijk en wederrechtelijk kan geschieden en dat in die zin, gelet op de context, ook de term 'vernielt' in art. 350 Sr is gebezigd. De termen ‘opzettelijk’ en ‘wederrechtelijk’ of een nadere omschrijving daarvan ontbraken echter in de tenlastelegging. De Hoge Raad oordeelde dat, nu het hof er niet van uitgegaan was dat zulks op een kennelijke misslag berustte, het hof door bewezen te verklaren dat de verdachte de tenlastegelegde vernieling 'opzettelijk' en 'wederrechtelijk' heeft verricht, de grondslag van de tenlastelegging had verlaten. Hier speelt naar ik meen niet slechts het spraakgebruik als wel ook de juridische context van het begrip ‘vernielen’ een rol. Waar het delict zowel opzet als wederrechtelijkheid – expliciet - als bestanddeel benoemt is het niet goed werkbaar om dat alles met een beroep op het ‘algemene spraakgebruik’ in te lezen in een tenlastelegging.

Waar brengt ons dat in de onderhavige zaak? Uit het voorgaande blijkt in ieder geval dat het opzet bij een delict als ‘mishandeling’ moet worden uitgedrukt in de tenlastelegging, hetzij door het woord zelf daarin op te nemen, hetzij door een omschrijving op te nemen waarin het opzet is opgesloten.¹¹ Het hof heeft de tenlastegelegde en bewezenverklaarde gedragingen die zijn opgenomen na de woorden “heeft mishandeld door”, in het bijzonder “het slaan en aan de haren de trap af te slepen” van het slachtoffer, naar ik meen zonder meer kunnen opvatten als gedragingen die naar algemeen spraakgebruik opzet op mishandeling uitdrukken. Anders dan bijvoorbeeld vernieling¹², kan “slaan” en “aan de haren de trap af slepen” naar algemeen spraakgebruik immers niet anders dan met opzet (op het toebrengen van pijn of letsel), in ieder geval in voorwaardelijke vorm, geschieden. Zo oordeelde de Hoge Raad reeds in 1934¹³ over het slaan ofwel het geven van een klap “dat uit het bewezen feit, dat requirant op H. afkwam en hem toen een pijnlijken klap op den schouder gaf, het voor mishandeling vereischte opzet kan worden afgeleid.” In de onderhavige zaak ligt het mijns inziens net zo: het vereiste opzet kan uit het slaan enz. worden afgeleid.

In het oordeel van het hof dat het bewezenverklaarde feit kan worden gekwalificeerd als “mishandeling, begaan tegen zijn echtgenoot” in de zin van art. 300 jo. 304 Sr ligt, zo concludeer ik, besloten zijn niet onbegrijpelijke uitleg van de tenlastelegging, dat het opzet voldoende duidelijk tot uitdrukking is gebracht in de in de tenlastelegging opgenomen feitelijke gedragingen. Van grondslagverlating is geen sprake en het hof heeft het bewezenverklaarde dan ook terecht als mishandeling gekwalificeerd.

Het middel faalt.